Ślad węglowy w przemyśle opakowaniowym

Zapoczątkowana w XVIII-wiecznej Wielkiej Brytanii rewolucja przemysłowa istotnie wpłynęła na tempo wzrostu populacji na świecie. Bezustannie rosnąca suma potrzeb (procesów konsumpcyjnych) jest nierozerwalnie związana z koniecznością zwielokrotnienia procesów produkcyjnych. Ich wpływ nie pozostaje obojętny dla środowiska. Zasoby naturalne Ziemi ulegają stopniowemu wyczerpaniu, a na znaczeniu zyskuje pojęcie śladu węglowego.

Geneza pojęcia

Ogólna reguła mówi, że ślad węglowy (ang. carbon footprint ) to całkowita suma emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez podmiot, którym może być przedsiębiorstwo, produkt, usługa, event, miasto, gmina, państwo lub osoba prywatna. Termin nawiązuje do najstarszego miernika określającego ekologiczny ślad człowieka (ecological footprint), będącego również częścią tzw. footprint family. Po raz pierwszy CF zaistniał w prasie w 2000 roku, w literaturze specjalistycznej natomiast siedem lat później. Wraz z ewolucją świadomości ekologicznej ślad węglowy zaczął zyskiwać na popularności. Przekształceniom uległo też samo pojęcie, uwzględniające dziś - oprócz dwutlenku węgla - inne gazy cieplarniane: metan, podtlenek azotu, freony, ozon, heksafluorek siarki.

Duże znaczenie w kontekście badania śladu węglowego odgrywa procedura jego pomiaru, dwie główne to:
1. LCA (ang. life cycle analysis) – odnosi się do pełnego cyklu życia określonego wyrobu. Wyróżnia zakresy „od kołyski do grobu” (ang. from cradle to grave) oraz „od kołyski do drzwi klienta” (ang. from cradle to gate).
2. IPCC (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change) - służy do wyliczenia ekwiwalentnej emisji dwutlenku węgla. W tym celu należy przemnożyć emisję określonego gazu cieplarnianego przez dedykowany mu wskaźnik globalnego ocieplenia.

Ne istnieje znormalizowana metodyka obliczania śladu węglowego. W Polsce używa się niezależnej specyfikacji PAS 2050 – „Publicly Available Specification 2050”, korzystającej jednak z dostępnych norm ISO 14040 oraz ISO 14044.

Ślad węglowy a szkło

Szkło jest niewątpliwie jednym z najbardziej ekologicznych surowców wykorzystywanych w przemyśle opakowaniowym. Do jego licznych zalet należą m.in. obojętność chemiczna, higieniczność, odporność na temperaturę czy możliwość recyklingu. Niestety wciąż panuje błędne przekonanie, iż jakościowy towar musi być ciężki i solidny. Wiedzą o tym producenci alkoholi, którzy charakter marki podkreślają prestiżowym opakowaniem. Według firmy Grupo ARCE, specjalizującej się w obliczaniu emisji w sektorze spożywczym, ślad węglowy butelki wina wynosi 1,2144 kg CO₂, z czego 39% generuje sama butelka. Dla porównania, emisje pochodzące z uprawy winorośli oraz procesu produkcji wina wynoszą jedynie 15% i 17%. Choć wystarczającą wytrzymałość wykazuje butelka szklana o wadze mniejszej niż 350 g, na rynku znajdziemy naczynia ważące nawet 2850 g. Niekorzystną sytuację zdają się potęgować kosztowny transport naczyń wymagających specjalnego zabezpieczenia, proces czyszczenia i w końcu dystrybucja. W rezultacie butelka szklana może emitować nawet 4 razy więcej dwutlenku węgla niż butelka PET. Wśród argumentów przeciwko stosowaniu szklanych opakowań wymienia się także konieczność jego przetapiania. Nadmierna emisja dwutlenku węgla, pochodząca z gazu ziemnego oraz reakcji chemicznych, zachodzących między surowcami, może jednak ulec wyraźnemu zmniejszeniu dzięki stłuczce. Pokruszone szkło nie wydziela CO₂ w trakcie topienia, a piece nie muszą palić się tak gwałtownie, co dodatkowo pozwala oszczędzić węgiel. Zdaniem Europejskiej Federacji Szkła Opakowaniowego (FEVE), grupy przemysłowej z siedzibą w Brukseli, 10% więcej stłuczki w piecu obniża emisję dwutlenku węgla o 5% w porównaniu z tradycyjną produkcją szkła. O zaletach stłuczki dowodzi również Polskie Stowarzyszenie Zero Waste: Każde 10% surowców pierwotnych zastąpione stłuczką daje ok. 3% oszczędności energii oraz 5% redukcji emisji CO₂ na wyprodukowanie produktu ze szkła. Korzyści upatrują w zapowiadanym systemie kaucyjnym. Szacuje się, że szklana butelka zwrotna może zastąpić nawet 20 butelek jednorazowych. Statystycznie ślad węglowy butelki zwrotnej w porównaniu do jednorazowej wynosi 1:5. Niestety polski mechanizm jest niedopracowany, zarówno od strony klienta (obowiązek okazania paragonu), jak i sprzedawcy (kaucja obłożona podatkiem VAT), co znacząco ogranicza jego funkcjonowanie. Średni cykl życia opakowania zwrotnego ulega skróceniu o połowę. Polski system kaucyjny ma obejmować butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5l oraz butelki z tworzyw sztucznych o pojemności do 3l oraz puszki metalowe o pojemności do 1l. Stawka kaucji ma zostać ujednolicona. Przewiduje się, że projekt wystartuje w 2025 roku.

Pozytywne zmiany

W niedalekiej przyszłości sytuacja może ulec całkowitemu odwróceniu, a system produkcji szkła ma szansę stać się bezemisyjny. Konieczne są jednak natychmiastowe zmiany. Obecnie większość szklanych opakowań zamiast trafiać do recyklingu ląduje na wysypiskach śmieci. Warto zwrócić uwagę na fakt, że poprzez ponowne użycie butelki tylko raz GWP (ang. global warming potential), czyli potencjał tworzenia efektu cieplarnianego, zmniejsza się o około 40%. Co więcej recykling butelek i słoików oszczędza pierwotne materiały, takie jak piasek, wapień i soda kalcynowana. Wymogi unijne dotyczące gospodarki odpadami rosną z każdym rokiem. Dyrektywa Komisji Europejskiej (EU Packaging and Packaging Waste Directive, PPWD) zobowiązuje nas do osiągnięcia poziomów recyklingu dla szkła opakowaniowego do 70% w 2025 r. i 75% w 2030 r. Kraje członkowskie i Wielka Brytania należą w tym względzie do najbardziej zaawansowanych regionów świata. Szkło produkowane w UE zawiera ok. 52% materiału pochodzącego z odzysku. Jednak już w Stanach Zjednoczonych recyklingowi poddaje się zaledwie 31% opakowań szklanych, a państwa takie jak Chiny czy Brazylia w ogóle nie udostępniają statystyk. Ze zjawiskiem walczy północnoamerykańskie stowarzyszenie branżowe Glass Packaging Institute, które do 2030 roku zamierza osiągnąć poziom 50%. Takie działania mają ogromną siłę, co udowadnia m.in. projekt Glass Recycling Company z Johannesburgu. Dzięki wykorzystaniu butelek zwrotnych organizacji udało się zwiększyć wskaźnik recyklingu w Afryce Południowej z 18% w latach 2005–2006 do 42% w latach 2018–2019.

Źródło: Consus Carbon Engineering

Do transformacji przyczynił się częściowo kryzys energetyczny. Proces dekarbonizacji mają wspomóc producenci inwestujący w piece zasilane elektryfikacją, biomasą i wodorem. Znana marka Absolut Vodka oraz szwedzka huta Ardagh Glass Limmared pracują nad technologią, która umożliwi zmniejszenie śladu węglowego podczas produkcji szklanych butelek o 20%. Jeszcze w tym roku powstanie piec szklarski zasilany częściowo energią wodorową. Wodór będzie produkowany bezpośrednio w Ardagh przy użyciu odnawialnej energii elektrycznej. Dla wielu brytyjskich firm wartość śladu węglowego produktu jest już ważniejsza od ceny wyrobu.

Trudno wyobrazić sobie wysokiej jakości wino w plastikowym opakowaniu. Szklana butelka nie tylko podkreśla walory trunku, ale też chroni je przed działaniem czynników zewnętrznych. Szklane słoiki pozostają niezastąpione w przypadku żywności dla niemowląt oraz przechowywania przetworów. Dekarbonizacja produkcji opakowań szklanych to ogromne wyzwanie. Nieocenione staje się w tym momencie partnerstwo międzybranżowe. Większość krajów podjęła kroki mające na celu ograniczenie emisji. Wystarczy wymienić etykiety żywnościowe z oznaczeniem śladu węglowego, obowiązek raportowania o ilości CO₂ produkowanej przez firmy czy uchwaloną we Francji ustawę antyodpadową. Z butelek zwrotnych od dawna korzysta rozlewnia Uzdrowisko Wysowa S.A. W ofercie producenta znajdziemy bogate w jod wody mineralne, serię wód leczniczych oraz orzeźwiających napojów owocowych. Wiele wskazuje na to, że szkło nadal jest przyszłością branży opakowań. Wymaga jednak modernizacji procesu produkcji, a przede wszystkim naszych przyzwyczajeń.